Hồ Xuân Hương, một nhà thơ nổi tiếng trong lịch sử văn học Việt Nam, được cho là sinh ra ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, về cuộc đời của bà thì không có nhiều tài liệu được lưu truyền, do đó không thể xác định rõ năm sinh và năm mất của bà. Được biết, bà sống chủ yếu tại kinh thành Thăng Long (nay là Hà Nội) và có một ngôi nhà riêng gần Hồ Tây, được đặt tên là Cổ Nguyệt Đường.
Khi Hồ Xuân Hương 13 tuổi, cha của bà đã qua đời, và bà phải cùng mẹ trở về làng Thọ Xương, gần Thăng Long để tiếp tục học tập và sinh sống. Tuy nhiên, do hoàn cảnh kinh tế gia đình quá khó khăn, Hồ Xuân Hương chỉ được học tập trong một thời gian ngắn trước khi phải bỏ học để đi làm giúp việc để kiếm sống.
Khi Hồ Xuân Hương còn ở tuổi thiếu niên, đã được biết đến với khả năng học hành và sáng tác thơ tuyệt vời. Nhưng thời điểm đó, xã hội Việt Nam đang chịu nhiều biến động tiêu cực, đặc biệt là vấn đề giới tính với tư tưởng “trọng nam khinh nữ” đang tràn lan. Những thực tế này đã gây ảnh hưởng lớn đến cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Hồ Xuân Hương sau này.
Hồ Xuân Hương được mô tả là một người phụ nữ xinh đẹp, có tài năng và sự cá tính mạnh mẽ, và có nhiều mối quan hệ trong xã hội. Tuy nhiên, cuộc đời tình cảm của bà lại trải qua nhiều sóng gió và bất hạnh. Bà đã trải qua hai cuộc hôn nhân và cả hai đều không hạnh phúc, với danh xưng vợ lẽ. Cũng có tài liệu cho rằng Hồ Xuân Hương có tới ba đời chồng chứ không phải là hai.
Người chồng đầu tiên của bà là Tổng Cóc, mặc dù có tài và giàu có, nhưng lại ưa ăn chơi và hoang phí. Vợ cả của ông thường ghen tuông và hãm hại Hồ Xuân Hương, khiến bà phải rời khỏi nhà khi đang mang thai.
Sau đó, bà kết hôn với ông Phủ Vĩnh Tường, nhưng cũng chỉ là một cuộc hôn nhân không hạnh phúc. Họ có một đứa con trai nhưng người chồng thứ hai của bà đã qua đời sớm chỉ sau hai năm. Từ đó, bà sống cuộc đời cô độc đến hơi thở cuối cùng.
Hồ Xuân Hương là một nữ thi sĩ Việt Nam viết thơ bằng chữ nôm, sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú đường luật (tám câu bảy chữ) và thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu bảy chữ). Một số tác phẩm thơ nổi tiếng của bà gồm: Bà Lang Khóc Chồng, Bạch Đằng Giang Tạm Biệt, Bài Ca Theo Điệu Xuân Đình Lan, Bánh Trôi Nước, Bọn Đồ Dốt, Cái Quạt, Cảnh Làm Lẽ, Cái Quạt Giấy 1, Cái Quạt Giấy 2. Các tác phẩm của bà thường miêu tả về đời sống và tình cảm của phụ nữ Việt Nam, cũng như chỉ trích các thói hư tật xấu trong giới trí thức thời phong kiến. Ngoài ra, bà cũng có một số bài thơ viết bằng chữ Hán, trong đó có 5 bài đã được công bố năm 1962 bởi ông Trần Văn Giáp, gồm Hải ốc trù, Nhãn phóng thanh, Độ Hoa Phong, Trạo ca thanh, Thuỷ vân hương.
Hồ Xuân Hương là một nữ sĩ viết sâu sắc về phụ nữ Việt nam thời kì phong kiến. Điểm độc đáo trong thơ bà là mượn cảnh để ngụ tình, mượn vật để nói người. Bài thơ Bánh trôi nước là một bài thơ ẩn dụ về hình ảnh người phụ nữ.
Khác với nhiều tác phẩm thơ lãng mạn của thời đó, thơ của Hồ Xuân Hương mang tính chất châm biếm, chế giễu và phê phán những thói hư tật xấu trong xã hội phong kiến. Giọng thơ của bà mang đậm tính hiện thực, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước và mong muốn hòa mình cùng thiên nhiên. Thông qua những tác phẩm của mình, bà cũng thể hiện khát khao trong cuộc sống, mong muốn thoát khỏi sự khắc nghiệt của chế độ phong kiến.
Cảnh vật trong thơ của Hồ Xuân Hương luôn được miêu tả rất tinh tế và sống động, đem lại cho độc giả một cảm giác như đang được đắm mình trong thiên nhiên. Thơ của bà đầy sức sống và tươi mới, đồng thời thể hiện sự tự do tư tưởng và thẩm mỹ trong việc sử dụng ngôn ngữ, phong cách viết thơ. Tác phẩm của Hồ Xuân Hương không chỉ có giá trị văn học mà còn là một di sản văn hóa quý giá của dân tộc Việt Nam.
Các tác phẩm tiêu biểu của Hồ Xuân Hương có thể kể đến: Bánh trôi nước, Tự tình, Họa nhân, Cảnh thu, Vấn nguyệt, Vịnh cái quạt, Động hương tích, Vịnh hằng nga, Đá ông bà chồng, Hỏi trăng, Hương đình cổ nguyệt thi tập, Tặng tình nhân, Duyên kỳ ngộ, Núi Ba Đèo, Hữu cảm, Tát nước, Mời khách ăn trầu,…
Bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương được coi là một trong những tác phẩm nghệ thuật có sức ảnh hưởng lớn trong văn học Việt Nam. Dù chỉ gồm có 4 câu thơ ngắn ngủi, tuy nhiên, trong đó ẩn chứa rất nhiều ý nghĩa sâu sắc.
Bài thơ được viết dưới hình tượng của một chiếc bánh trôi nước trắng, tròn, mềm mại, với những đặc trưng riêng của nó. Hồ Xuân Hương đã tài hoa biến tấu hình ảnh bánh trôi nước để truyền tải thông điệp của mình đến với người đọc.
Từ hình ảnh của chiếc bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương đã ám chỉ đến vẻ đẹp ngoại hình cũng như tâm hồn của người phụ nữ. Nhưng đồng thời, bài thơ cũng thể hiện sự thương cảm sâu sắc của Hồ Xuân Hương đối với số phận lênh đênh, chìm nổi của phụ nữ trong xã hội phong kiến đầy lạc hậu.
Câu thơ đầu tiên của bài thơ mô tả màu sắc và hình dáng của bánh trôi nước để gợi lên vẻ đẹp của người phụ nữ. Tuy nhiên, câu thơ thứ hai lại biểu trưng cho số phận bấp bênh, lênh đênh của phụ nữ. Họ phụ thuộc vào nam giới và không có tiếng nói trong xã hội, như được nhấn mạnh qua câu thơ “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”.
Câu thơ cuối cùng là sự khẳng định và ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ. Họ có tấm lòng thủy chung, trong sáng dù cho số phận của họ có bao nhiêu khó khăn, nghịch cảnh. Đây là sự lên tiếng, cống hiến và truyền cảm hứng cho những phụ nữ khác trong một thời đại lịch sử khó khăn. Tác phẩm của Hồ Xuân Hương vẫn được coi là một trong những bài thơ hay nhất, có ảnh hưởng nhất đối với văn học Việt Nam.
Bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương không chỉ là một bài thơ đơn giản về hình ảnh của chiếc bánh trôi nước, mà nó còn đưa đến những giá trị nhân văn sâu sắc. Những câu thơ du dương kết hợp hình ảnh và biểu tượng tinh tế để truyền đạt các chủ đề sâu sắc là đặc trưng của phong cách văn học của Hồ Xuân Hương.
Một trong những giá trị nhân văn đáng chú ý nhất của bài thơ là sự thấu hiểu về một xã hội phong kiến đầy bất công và áp đặt. Tác giả cho thấy rõ ý thức về cuộc sống khó khăn của người phụ nữ trong thời đại đó, khi họ bị giới hạn trong một hệ thống xã hội khắc nghiệt và bị vùi dập bởi bạo lực, áp bức. Trong bài thơ, người đọc cảm nhận được sự bất công và tuyệt vọng của người phụ nữ khi tác giả mô tả rằng “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”, ý chỉ đến tình trạng bị giằng xé, lênh đênh giữa những thế lực mạnh.
Tuy nhiên, bài thơ không chỉ tập trung vào sự đau khổ mà còn ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và tâm hồn của người phụ nữ. Tác giả sử dụng hình ảnh của chiếc bánh trôi nước để tả trần trụi, chân thật và trong sáng của người phụ nữ. Bánh trôi nước được miêu tả là trắng, tròn, đơn giản nhưng lại ẩn chứa sức sống mãnh liệt, tượng trưng cho sự trong sáng và chất phác của người phụ nữ.
Những giá trị nhân văn này được tác giả truyền tải qua bài thơ cũng là một cách để đề cao, trân trọng, và tôn vinh vẻ đẹp của người phụ nữ. Việc ám chỉ đến bánh trôi nước, một loại đồ ăn giản dị, mang đến một thông điệp rất sâu sắc về tình cảm và trân trọng giá trị của người phụ nữ.
sưu tầm